PCP4NbS Special Fund for Nature-based Solutions: Site-based Grants for Calamianes Group of Islands (Filipino)

Deadline ng Pagpasa: August 14, 2025

I. Kaligiran at mga Layunin

Ang Pilipinas ay kabilang sa mga bansa sa buong mundo na pinakananganganib  dahil sa pagbabago ng klima. Matatagpuan sa typhoon belt at ring of fire sa Karagatang Pasipiko, ang bansa ay madaling tamaan ng mga kalamidad tulad ng pagbaha, mga bagyo, tagtuyot, at pagguho ng lupa. Upang ito’y masuong at hindi matinag sa harap ng krisis sa klima, kailangang patuloy na palakasin ng Pilipinas ang kakayahan nitong maging matatag sa pagbabago ng klima sa pamamagitan ng isang komprehensibong pamaraan kabilang ang mga estratehiya para sa pag-iibsan at pag-aangkop sa epekto ng nagbabagong klima.

Ang pag-angkop sa pagbabago ng klima ay pangunahing kailangan upang baguhin ang takbo ng pamumuhay ng mga Pilipino at maglatag ng landas patungo sa pagpapatibay ng katatagan at pagkamit ng likas kayang pag-unlad. Ang mga pagsisikap tungo sa adaptasyon ay dapat na nakabatay sa pagpapabuti ng malawakang pag-unawa sa mga epekto ng klima, pagpapalakas ng kapasidad para sa pag-angkop sa klima, pagpapatibay sa suporta ng gobyerno sa pamamagitan ng mga polisiya at iba pang tulong, at pagtitiyak sa pakikilahok ng lahat sa paggawa ng desisyon, lalo na ng mga kababaihan at lokal na komunidad.

Sa konteksto ng mga hamon sa pag-unlad ng isang bansang mayaman sa saribuhay, ang Forest Foundation Philippines (“Forest Foundation” o “the Foundation”), sa tulong ng pondo mula sa Pamahalaan ng Canada, ay nagsasagawa ng Philippines-Canada Partnership on Nature-based Solutions (NbS) for Climate Adaptation (PCP4NbS) (ang “Programa”). Ipatutupad ito mula 2024 – 2028 at nagkakahalaga ng CA $8 Milyon (tinatayang PhP 332 Milyon), ang programa ay nais makapag-aambag sa pagpapalakas ng katatagan ng klima sa mga komunidad, partikular sa mga kanayunan at katutubong kababaihan, habang tinitiyak ang benepisyo ng bawat isa, mula sa likas-yaman at malusog na ekosistema.

Ang Calamianes Group of Islands sa Palawan, na binubuo ng mga munisipyo ng Busuanga, Coron, Culion, at Linapacan,  ay sagana sa samu’t saring buhay, mula kagubatan hanggang sa karagatan, na ikinabubuhay ng mga magsasaka at mangingisda, kabilang ang mga katutubong Tagbanua. Malaking banta ang pagbabago ng klima, bukod pa sa mga nakakapinsalang gawain ng mga tao, sa likas na yaman, at sa mga komunidad na naninirahan dito. Efforts such as women-led mangrove rehabilitation and establishment of marine areas managed by indigenous peoples reduce the impacts of climate change and help in biodiversity and societal development. 

Nakapokus ang Programa sa   apat na watershed:  ang 1) Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed, 2) Sinibayan (Ditapic) River Watershed, 3) Dita (Luac) River Watershed, and 4) Sitio Pula River Watershed. Ang mga isla kung saan matatagpuan ang mga watershed ay mga Key Biodiversity Area o KBA, at bahagi ng mga protektadong lugar tulad ng Palawan Mangrove Swamp Forest Reserve Protected Area (PA), at Palawan Game Refuge and Bird Sanctuary PA. Umaabot sa halos 23,000 ektarya (ha), ang sukat ng apat na watershed. Ang 6,763 ha nito (29.39% ng kabuoan) ay mga KBA, at halos buong sukat ay PA. Titiyakin ng Programa na ang mga solusyong nakabatay sa kalikasan on nature-based solutions (NbS) ay maisasagawa sa mga target na lugar at magbubunga ng mga resulta na naaayon sa Logic Model nito (Tingnan ang Figure 1).

Figure 1. Logic Model ng PCP4NbS

II. Special Fund para sa NbS

Upang suportahan ang masangkot na pagbubuo (participatory development), pagpapatupad, at pagpapaibayo ng mga proyekto ng NbS para sa adaptasyon sa pagbabago ng klima,  nagtatag ng isang Special Fund sa ilalim ng programa. Layunin ng Special Fund na:

• Palakasin ang kapasidad ng mga kababaihan at komunidad sa pagbubuo/pagdidisenyo at pagpapatupad ng NbS na may mga benepisyo para sa saribuhay;
• Tiyakin ang pakikilahok ng mga kababaihan at komunidad sa pagtatanggol, pagpapabuti, at pagpapanumbalik ng mga ekosistema at saribuhay; at
• Protektahan at mas mapataas ang saribuhay na nagbibigay ng iba’t ibang produkto at serbisyo mula sa ekosistema.

Ang disenyo at implementasyon ng mga proyekto sa ilalim ng Special Fund ay alinsunod sa Results Framework ng Foundation mula 2023-2027. Kasabay nito, palalawakin ang tuloy-tuloy na pamamahala ng mga kagubatan, dalampasigan at karagatan na mga ekosistema. Tutugunan nito ang pangangailangang mapanatili ang tubig, lupa, at saribuhay, at isusulong ang mga aksyong pangklima na nakabatay sa kalikasan. Susuporta ang pondo sa mga proyektong maaaring magtatag ng mga pangmalakihang estratehiya na may malawakang partisipasyon at koordinasyon, para siguruhin na matutugunan ng Programa ang iba’t ibang pangangailangan sa lokal, habang nag-aambag din sa mga nasyonal na mithiin o target.

Susuportahan ng Special Fund ang tatlong uri ng mga grant sa buong mga taon ng Programa: (1) site-based grants para sa pagpapatupad ng NbS sa natukoy na mga lugar; (2) thematic grants para ipakita ang NbS; at (3) public support grants upang mapanatili ang suporta ng publiko para sa NbS. Ang Request for Proposals na ito ay tungkol sa mga aplikasyon para sa Site-based Grants sa Calamianes Group of Islands sa Palawan.

III. Site-based Grants: Saklaw ng Heograpiya at Mga Prayoridad na Isyu

Ito ay isang Request for Proposals para sa NbS sa Calamianes Group of Islands sa Palawan, kung saan ang mga inisyatibo ay tututok sa Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed, Sinibayan (Ditapic) River Watershed, Dita (Luac) River Watershed, and Sitio Pula River Watershed (i-click ang mga link para makita ang mga mapa). Ang natukoy na mga lugar ay kinabibilangan ng mga sumusunod na barangay:

River Watersheds sa Calamianes Group of Islands, Palawan
Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed	Barangay I (Pob.) Barangay IV (Pob.) Barangay V (Pob.) Barangay VI (Pob.) Borac Decalachao Guadalupe San Nicolas Tagumpay
Sinibayan (Ditapic) River Watershed	Buluang Cheey New Busuanga (Pob.) Quezon San Rafael
Dita (Luac) River Watershed	Baldat Luac Malaking Patag Osmeña
Sitio Pula River Watershed	Maroyogroyog San Miguel (Pob.) San Nicolas

Upang matiyak ang pagiging epektibo at kakayahang tumugon ng Programa sa pag-aambag sa mga positibong resulta sa mga natukoy na lugar, isinagawa ang Vulnerability and Risk Assessment (VRA), Gender-Based Analysis-Plus (GBA Plus), at Marine Biodiversity Assessment (MBA). Ang mga pagsusuring ito ay makatutulong sa Programa na makamit ang mga layunin nito kaugnay ng klima, saribuhay (biodiversity), at pagkakapantay-pantay ng kasarian sa pamamagitan ng pagpapatupad ng angkop at tumutugon sa kasarian na NbS. Maaaring hingin ang mga buong pagsusuri  kung kinakailangan.

Ang mga resulta ng mga pagsusuri na nakabuod sa ibaba ay nagbibigay ng batayan para matukoy ang mga pangunahing isyung kailangan tugunan at ang mga interbensyong susuportahan dito.

Mga Tampok sa  Vulnerability at Risk Assessment

(base sa pagsusuri ng mga panganib):

Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed

• Mataas ang posibilidad ng pagbaha sa mga mababang lugar ng Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed. Kasama ang mga  Barangay San Nicolas at Guadalupe sa hilagang-kanlurang bahagi nito. Batay sa simulation, ang tubig-ulan na umaagos mula kabundukan ay naiipon sa mga libis o lambak, kaya tumataas ang posibilidad ng pagbaha sa dalawang barangay na ito.  Sa timog na bahagi naman makikita ang Dipulao sub-catchment, na bahagi rin ng Barangays V at VI. Dahil karamihan nito ay bulubundukin, sa mga tabing-ilog nangyayari ang pagbaha. Pero mataas pa rin ang posibilidad ng pagbaha sa kapatagan, lalo na sa Barangay VI kung saan maraming kabahayan at negosyo. 
• Ang mga bulubunduking bahagi ng watershed ay posibleng maapektuhan ng pagguho ng lupa mula sa malakas na ulan (rain-induced landslides o RiL). Matarik at mataas ang mga lugar na ito, kaya’t madali silang gumuho. Maaring maapektuhan ng landslide ang Barangay ng Decalachao, San Nicolas, ang kanlurang bahagi ng Guadalupe, at ang poblacion ng Coron.

• Nahaharap sa mataas na panganib ng storm surge (daluyong sa dalampasigan na dulot ng bagyo) ang mga baybaying lugar na mababa ang elebasyon. Dahil banayad ang mga dalisdis ng lupa rito, madaling makakapasok ang tubig-dagat sa panahon ng daluyong. Dahil dito, lumalala ang lebel ng panganib dulot ng storm surge at pagbaha sa mga baybaying lugar ng Brgys. Guadalupe, VI, and V, lalo na ang mga tapat ng Malbato Bay. Ayon sa resulta ng pag-aaral (modeling), ang mas lalala ang pagtaas ng lebel ng dagat. Ito ay magududulot ng coastal retreat, o paglapit ng baybayin sa mga komunidad at kabahayan. Ang epekto ng paglapit na ito ay mas malawak na maabot ng daluyong, at mas maraming tao ang maapektuhan ng daluyong sa hinaharap. Bukod dito, ipinakita ng pagsusuri na ang mga mababang baybaying lugar ay posibleng tuluyang lumubog dahil sa pagtaas ng lebel ng dagat.

• Ang buong Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) Watershed ay maaaring makaranas ng matinding pinsala mula sa malakas na hangin. Lahat ng mga nakalantad na bahagi ng watershed ay posibleng lubhang maapektuhan ng malakas na hangin.

Sinibayan (Ditapic) River Watershed

• Paahon-lusong (rolling) na mga burol at makikitid na daluyan ng ilog ang pinagmumulan ng tubig sa Sinibayan (Ditapic) River Watershed Kapag umuulan, mabilis na umaagos ang tubig sa mga daluyang ito, at umaapaw ng bahagya sa mga tabing ilog. Dahil dito, ang mga lugar malapit sa ilog ay lubhang maapektuhan ng baha. Naoobserbahan ang ganitong uri ng pagbaha sa Brgys. New Busuanga, San Rafael, and Cheey. Kakaiba naman ang sitwasyon ng pagbaha sa Brgys. Quezon at Buluang sa Busuanga. Dahil nasa kapatagan ang mga lugar na ito, malalapad ang daluyan ng ilog, mababa ang elebasyon ng lupa, at mas banayad na mga dalisdis. Dahil sa mga katangiang ito, ang Brgy. Quezon ay nagsisilbing salukan ng tubig (catchbasin), nangongolekta ng tubig na umaagos mula sa mataas na bahagi ng watershed. Pinapataas nito ang posibilidad ng pagbaha sa mga tabing-ilog at mababang mga lugar. 

• Matatagpuan sa timog na bahagi ng watershed ang mga lugar na posibleng maapektuhan ng pagguho ng lupa dulot ng malakas na ulan (RiL), sakop ang mga kabundukan ng Brgys. San Rafael at Cheey. Ang mga lugar na madaling gumuho ay bahagi ng mga matatarik at matataas na bulubundukin. May mataas na bahagi ng Brgy Buluang sa kanlurang dulo ng watershed na kinikilala ring mga lugar na madaling gumuho.

• Kakaunti lang ang mga lugar na posibleng maapektuhan ng daluyong (storm surge) rito. Ang mga banta mula sa daluyong ay nasa mababang baybaying kapatagan sa Brgys. Quezon at Buluang sa may hangganan ng Calauit Island. Bukod dito, ang dalawang barangay na ito ay humaharap din sa banta ng pagtaas ng lebel ng dagat, dahil sa mababang elebasyon at banayad na dalisdis. 

• Ang buong watershed ay maaaring makaranas ng matinding pinsala mula sa malalakas na hangin. Lahat ng mga nakalantad na bahagi ng watershed ay posibleng lubhang maapektuhan ng malakas na hangin.

Dita (Luac) River Watershed

• Ang Dita (Luac) River Watershed ay may dalawang pangunahing mga daluyan (channel) ng ilog na dumadaloy patungo sa mga mababang lugar na barangay na Luac at Baldat, na nagsisilbing floodplain nito. Madaling bahain ang mga lugar na ito dahil ito ang tumatanggap ng halos lahat ng tubig na nanggaling sa itaas na bahagi ng watershed, at may mababang elebasyon. Ang mag lambank naman sa Brgy. Malaking Patag ay nanganganib sa pagbaha dahil sa mababang elebasyon. Ang silangang bahagi ng watershed na ito na matatagpuan sa Brgy. Patag, ay nangongolekta ng tubig-ulan mula sa mga nakapalibot na kabundukan, bago ito bumaba patungo sa mga floodplain. Dahil dito, mas madali itong bahain, lalo na tuwing malakas ang ulan. 

• May posibilidad ng pagguho ng lupa (landslides) sa kalat-kalat na bahagi ng watershed. Lahat ng mga barangay, kabilang ang mga Brgys. Luac, Baldat, Malaking Patag, at Osmeña ay maaaring maapektuhan. Mas mataas ang posibilidad ng pagguho ng lupa sa mga matatarik at bulubunduking bahagi ng watershed. 
• Ang mga lugar na posibleng maapektuhan ng daluyong ng bagyo (storm surge) ay napakaliit lang sa lugar na ito. Tanging ang malaking bukana ng ilog na nakaharap sa look (bay) ang maaaring maapektuhan nito. Bukod pa riyan, limitado lamang ang epekto ng pagtaas ng lebel ng dagat. Tanging ang bukana at daluyan ng ilog sa kahabaan ng kapatagan ng baha sa baybayin (coastal floodplain) ng Brgys. Baldat at Luac lang ang madaling maapektuhan ng mga daluyong.
• Ang buong watershed ay maaaring makaranas ng matinding pinsala mula sa malalakas na hangin. Lahat ng mga nakalantad na bahagi ng watershed ay posibleng lubhang maapektuhan ng malakas na hangin.

Sitio Pula River Watershed

• Ang mga kapatagan ng baha (floodplain) sa baybayin ng Sitio Pula Watersheds ay talagang madaling bahain. Ang mga pinagmumulan ng tubig (headwaters) dito ay karamihan ay bulubundukin, at kasabay nito, makitid din ang mga daluyan ng ilog. Dahil dito, mabilis na umaagos ang tubig-ulan sa mga daluyang ito at malaking volume ang dumadaloy pababa sa mga mabababang kapatagan ng baha (floodplain) sa baybayin. Ang Brgy. San Miguel ang pinaka-apektado ng baha sa watershed dahil ito ay nasa dulo ng dalawang labasan ng ilog. Nakakaranas din ng parehong kondisyon ng pagbaha ang Barangay San Nicolas, na matatagpuan sa timog-kanlurang bahagi ng watershed. Bagaman nililimitahan ng bulubunduking bahagi nito ang pagbaha sa matataas na lugar, sa kapatagan ng baha sa baybayin (coastal floodplain) pinakamatindi ang tama. Ito ay dahil sa mababang elebasyon nito, banayad na dalisdis, at ang natural nitong papel bilang salukan ng tubig na nanggagaling sa kabundukan.
• Ang mga banta na may kaugnayan sa pagguho ng lupa (landslides) na dulot ng ulan ay nangyayari sa mga pinagmumulan ng tubig (headwaters) ng watershed, na sakop din ng bulubunduking rehiyon ng Brgy. San Miguel, Maroyogroyog, at San Nicolas. Ang mga lugar na madaling gumuho ay nasa mga bulubunduking bahagi na matatarik at mataas ang elebasyon.

• Ang timog-silangang kapatagan ng baha sa baybayin (coastal floodplain) ng watershed, na matatagpuan sa Brgy. San Miguel, ay nagpapakita ng mataas na peligro sa daluyong ng bagyo (storm surge). Ang bahaging ito ng watershed ay may mababang elebasyon at banayad na dalisdis, kaya’t madali itong pasukin ng tubig-dagat sa loob ng lupa tuwing may daluyong ng bagyo. Katulad nito, ang mababang rehiyon na ito ng watershed ay humaharap din sa banta ng inaasahang pagtaas ng lebel ng dagat sa hinaharap.
• Ang buong Sitio Pula Watershed ay maaaring makaranas ng matinding pinsala mula sa malalakas na hangin. Lahat ng mga nakalantad na bahagi ng watershed ay posibleng lubhang maapektuhan ng malakas na hangin.

Mga Tampok sa Pagaaral ng Saribuhay

Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed

Sa Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed, karamihan sa mga naitalang uri ng halaman ay mga puno, samantalang kakaunti lamang ang mga damo at palumpong. May kabuuang 165 morpho-species, mula sa 126 genera at 65 pamilya ng halaman na naitala sa mga daanan sa Coron, Palawan. Ayon sa Co’s Digital Flora of the Philippines, sa 165 na naitalang species, 24 (14.55%) ang endemic (mga species na sa Pilipinas lang matatagpuan), 20 (12.12%) ang exotic (species na dala ng tao), at 72 (43.64%) native sa bansa. Sa 165 na species na naitala, 21 species ang natuklasang nanganganib, kung saan isa ang kritikal na nanganganib (critically endangered), ang species ng Diospyros transita (Bakh.) Kosterm., apat ang nanganganib (endangered), 10 ang vulnerable (VU), at 6 naman ang iba pang nanganganib na species (other threatened species – OTS). Panghuli, ang saribuhay sa Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed sa Coron, Palawan ay lubhang bulnerable sa mga banta na gawa ng tao at kalikasan.  

Kabilang sa mga pangunahing banta ay ang pagdami ng dayuhang exotic at invasive species, ang malawakang kaingin (slash-and-burn farming), ang pag-iral ng mga kagubatan na nasa early-secondary growth (mga bagong tubong kagubatan pagkatapos masira ang orihinal), at ang pagpapapasok ng mga turista sa maselang bahagi ng watershed.

Sinibayan (Ditapic) River Watershed

Sa Sinibayan (Ditapic) River Watershed, karamihan sa mga naitalang uri ng halaman ay mga puno, samantalang kakaunti lamang ang mga damo at palumpong. 101 na morpho-species, na kumakatawan sa 85 genera at 48 families, ang naitala sa mga daanan sa Busuanga, Palawan. Base sa Co’s Digital Flora of the Philippines, sa 101 na naitalang species, 9 (8.91%) ang endemic (mga species na sa Pilipinas lang matatagpuan), 8 (7.92%) ang mga exotic species (mga species na dinala ng tao), at 59 (58.42%) ang native sa bansa. Sa 101 na species na naitala, 10 ang natagpuang nanganganib. Sa mga ito, walong (8) species ang vulnerable (VU), kabilang ang Malakatmon (Dillenia luzoniensis (Vidal) Martelli) at Balakat gubat (Balakata luzonica (S. Vidal) Esser). Ang dalawa (2) naman ay nakategorya bilang OTS. Panghuli, ang saribuhay sa Sinibayan (Ditapic) River Watershed sa Busuanga, Palawan ay lubhang bulnerable sa mga banta na gawa ng tao at kalikasan. 

Kabilang sa mga pangunahing banta ay ang pagdami ng dayuhang exotic at invasive species, ang malawakang kaingin (slash-and-burn farming), ang pag-iral ng kagubatan na nasa early-secondary growth, ilegal na pagtotroso, at ang pagkakaroon ng informal settlers.

Dita (Luac) River Watershed

Sa Dita (Luac) River Watershed, karamihan sa mga naitalang uri ng halaman ay mga puno, samantalang kakaunti lamang ang mga damo at palumpong.

77 na uri o morpho-species, na kabilang sa 65 genera at 48 families, ang naitala sa mga daanan sa Culion, Palawan. Base sa Co’s Digital Flora of the Philippines, sa 77 na naitalang species, 12 (15.58%) ay endemic, 3 (3.90%) ay exotic, at 56 (72.73%) ay native. Sa 77 species na naitala, 8 ay nanganganib (threatened), kasama na ang critically endangered Palawan endemic Diospyros transita (Bakh.) Kosterm, limang (5) vulnerable (VU), and dalawang (2) other threatened species (OTS). Panghuli, ang saribuhay sa Dita (Luac) River Watershed sa Culion, Palawan ay lubhang bulnerable sa mga banta na gawa ng tao at kalikasan. 

Kabilang sa mga pangunahing banta ay ang pagdami ng dayuhang invasive species, ang malawakang kaingin (slash-and-burn farming), poaching, pag-quarry, ang pag-iral ng early-secondary growth na kagubatan, ang pagkakaroon ng mga sunog sa damuhan (grassfires).

Sitio Pula River Watershed

Sa Sitio Pula River Watershed, karamihan sa mga naitalang halaman ay mga puno, at mas kaunti ang nakitang damo at palumpong. May kabuuang 125 iba’t ibang uri ng halaman, na kabilang sa 104 genera at 51 families, ang nakilala sa mga daanan sa Linapacan, Palawan. Ayon sa Co’s Digital Flora of the Philippines, sa 125 species na naitala, 25 (20%) ang endemic (ibig sabihin, sa Pilipinas lang matatagpuan), 15 (12%) ang exotic (mga species na dinala mula sa ibang lugar), at 90 (72%) naman ang katutubo sa ating bansa. Sa 125 species na naitala, 7 ang nanganganib. Sa mga ito, 6 ang vulnerable (VU), kabilang ang Palawan tagpo (Ardisia romanii Elmer) at Bakad-pula (Prunus rubiginosa (Elmer) Kalkman). May isa naman na kabilang sa OTS.

Panghuli, ang saribuhay (biodiversity) sa Sitio Pula watersheds sa Linapacan, Palawan ay lubhang bulnerable (vulnerable) sa iba’t ibang banta na gawa ng tao at kalikasan. 

Kabilang sa mga pangunahing banta ay ang pagdami ng dayuhang invasive species, ang malawakang kaingin (slash-and-burn farming), at ang pag-iral ng early-secondary growth na kagubatan na nagpapahiwatig ng kasaysayan ng deforestation, at pagkakaroon ng grassfires.

Nakabuod sa sumusunod na table ang resulta ng pagsusuri sa saribuhay:

Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watersheds	Vulnerability
Flora Species   165 morpho-species24 Endemic species72 Native species20 Exotic species21 Threatened species1 critically endangered species (CR)4 endangered species (EN)10 vulnerable species (VU)6 other threatened species (OTS)	Presence of significant number of exotic/introduced species Prevalence of kaingin (slash-and-burn) farming practices Dominance of early-secondary growth forest Entry of tourists in critical areas
Sinibayan (Ditapic) River Watershed
Flora Species  101 morpho-species9 Endemic species59 Native species8 Exotic species10 Threatened species8 vulnerable species (VU)2 OTS	Presence of significant number of exotic/introduced speciesPrevalence of kaingin (slash-and-burn) farming practicesDominance of early-secondary growth forestTimber poachingPresence of informal settlers
Dita (Luac) River Watershed
Flora Species  77 morpho-species12 Endemic species56 Native species3 Exotic species8 Threatened species1 critically endangered species (CR)5 vulnerable species (VU)2 other threatened species (OTS)	Presence of significant number of exotic/introduced speciesPrevalence of kaingin (slash-and-burn)  farming practices, poaching, and quarryingDominance of early-secondary growth forestOccurrences of grassfires
Sitio Pula River Watershed
Flora Species  125 morpho-species25 Endemic species90 Native species15 Exotic species7 Threatened species6 vulnerable species (VU)1 other threatened species (OTS)	Presence of significant number of exotic/introduced speciesPrevalence of kaingin (slash-and-burn) farming practicesDominance of early-secondary growth forestOccurrences of grassfires

Tignan ang listahan ng mga uri ng saribuhay sa apat (4) na river watersheds in Calamianes Group of Islands.

Mga Tampok sa Assessment ng Saribuhay sa Karagatan

(Tignan ang buong listahan ng mga uri ng isda sa Calamianes)

Isinagawa ang pagtatasa ng saribuhay sa karagatan ( Marine Biodiversity Assessments) sa apat na naitalagang santuwaryo ng mga isda (fish sanctuaries) sa Calamianes Group of Islands, Palawan: ang Decalve Marine Protected Area (Bintuan, Coron), Ocam-Ocam Marine Protected Area (New Busuanga, Busuanga), Kabul-Kabul Marine Protected Area (Malaking Patag, Culion), San Miguel Marine Protected Area (San Miguel, Linapacan). 

Decalve Marine Protected Area (Bintuan, Coron)

• Sa mga mababaw na bahaging may bahura, laganap ang mga branching coral. Ang isang di-karaniwang klase ng korales (Mycedium mancaoi) ay naitala sa bahura sa labas ng marine protected area (MPA). Malabo ang visibility o ang makikita sa tubig-dagat, tatlo hanggang apat na metro lamang, dahil sa lapit ng mga bahura sa bunganga ng ilog.
• Napakaraming maliliit na isda ang naitala sa loob at labas ng MPA, tulad ng mgamaliliit na fusilier at slipmouth o sapsap.  Bukod dito, maraming mga malalaking isda tulad ng snapper at grouper o lapu-lapu rito. Halos pareho ang dami ng iba’t ibang klase ng isda sa loob at labas ng MPA – 60 at 61 na species sa loob at labas. 

Ocam-Ocam Marine Protected Area (New Busuanga, Busuanga)

• Ang mga bahurang na-survey sa New Busuanga ay madalas at diretsong nakakaranas ng malalakas na hampas ng alon. Kitang-kita ito sa istruktura ng komunidad ng korales, kung saan halos lahat ay nakadikit (encrusting) at malalaki (massive).
• Mga maliliit na klase ang mga naitalang isda sa mga bahura sa Busuanga, tulad ng mga damselfish at wrasses. Ang mga malalaking mga isda tulad ng surgeonfishes, parrotfishes, sweetlips at snappers ay naitala sa mas malalalim na bahagi ng bahura, sa labas ng erya ng pagsusuri. Mas maraming klase ng isda ang naitala sa labas ng MPA (96 species), kumpara sa 87 species a loob nito. 

Kabul-Kabul Marine Protected Area (Malaking Patag, Culion)

• Ang mga komunidad ng korales sa mga lugar na sinurvey sa Culion ay karaniwan sa mga bahura na nasa loob at protektado (o nakakubli). Ang mga ito ay makitid, na may katamtamang matatarik na dalisdis na umaabot sa humigit-kumulang walong metro ang lalim. Iba-iba ang uri ng mga korales, at mayaman ang bahura sa pisikal na pagkakumplikado, na may mga bommies (malalaking umbok ng korales) at patayong istruktura na umaabot ng dalawang metro mula sa ilalim.
• Ayon sa mga lokal, karaniwang nakikita ang mga dugong at pawikan sa dagat, pero walang nakita noong panahon ng pagsusuri.
• Mga bata pa ang mga uri ng isda sa bahura, kasama na ang mga barracuda at parrotfish. Kapansin-pansin ang pagkakaroon ng mga batang mameng (Napoleon wrasse (Cheilinus undulatus) at ang “Suno” o leopard grouper (Plectopomus leopardus). Ito ay mga mahalagang uri ng isdang kinakain. Mas kaunti ang naitalang species ng isda sa loob (73) ng MPA, kaysa sa labas (87) nito. 

San Miguel Marine Protected Area (San Miguel, Linapacan)

• Sira-sira na ang karamihan ng mga bahura sa loob at labas ng MPA dahil diumano sa mga bagyong dumaan rito nitong mga nakaraang taon. Natabunan na ng mga basag na sanga ng korales ang malaking bahagi ng bahura o reef flat at reef slope. Gayunpaman, mayroon ding mga senyales ng pagtubo at panunumbalik ng mga korales. 
• Samu’t saring uri at bigat (biomass) ng mga isda sa San Miguel. Siyamnapu’t pito o 97 uri ng isda ang naitala sa loob ng MPA, habang walumpu’t walo (88) naman ang naitala sa labas. Karaniwan ang mga grupo ng dalagang bukid (fusiliers) batfishes at surgeonfishes sa loob ng protektadong bahura. Mayroon ding nakitang mga pating, o blacktip reef sharks (Carcharhinus melanopterus) sa unprotected reef na na-survey. Madalas makita ang mga pawikan sa lugar, at iniulat na sila ang sanhi ng pagkababa ng dami ng mga seagrass o lusay. 

Mga Hamon, Panganib, at Rekomendasyon

Decalve Marine Protected Area (Bintuan, Coron)

Bilang malapit sa bukana ng ilog ang mga bahura, madalas na dumarami ang putik (sedimentation) sa tubig dagat,lalo na’t nasa medyo nakakubling bahagi ng dagat ang mga ito. Mas napapalala pa nito ng mga pagtatayo ng imprastruktura sa lugar, tulad ng mga resort at kalsada sa may baybayin o coastal road. 

Ocam-Ocam Marine Protected Area (New Busuanga, Busuanga)

Ang pagpasok ng illegal na pangingisda sa loob ng MPA ay patuloy na kinakaharap sa Ocam-Ocam MPA. Kinakailangan ng mas malakas na suporta mula sa lokal na pamahalaan para maging mas mabisa ang pagprotekta at pamamahala ng mga bahura rito. Lalong mahalaga ito dahil sa mga planong palawakin ang protektadong lugar para isama ang “open-access reef” o bahurang naisurvey. 

Kabul-Kabul Marine Protected Area (Malaking Patag, Culion)

Mayroon nang nakitang mga “ghost net” o lambat sa MPA. Mayroon ding pinabayaan na lambat na natagpuang nakasabit sa bahura at nakasira sa mga korales. Tinanggal ito at itinapon, sa gabay ng mga MPA guide o fish warden. 

San Miguel Marine Protected Area (San Miguel, Linapacan)

Malakas ang suporta ng lokal na pamahalaan para sa pangangalaga ng karagatan at yamang dagat.  Ayon sa mga lokal na komunidad, mataas ang presyo ng isda sa Linapacan, at ang mga high value species ay madalas dumidiretso sa mga mamimili mula sa Maynila, o diretsong nilalako sa Coron. 

Mga Tampok sa Gender Based Analysis Plus (GBA Plus)

• Ang mga Civil Society Organizations (CSO) ang nagtutulak ng mga programa para sa pangangalaga ng kalikasan at pagpapatupad ng pagkakapantay-pantay ng kasarian (gender mainstreaming) sa Calamianes Island Group. Ang mga CSO na ito ay binubuo ng isang malaking network na sumasakop sa buong isla at may mahabang karanasan sa pagprotekta at pagpreserba ng mga isla at coastal ecosystem ng Calamianes. Bukod dito, mayroon ding mas maliliit na organisasyon na nangunguna sa mga inisyatibo para sa konserbasyon na nakabase sa komunidad, edukasyon, at mga proyektong pangkabuhayan na sustenable.
• Civil society organizations (CSO) are driving the work on environmental protection and gender mainstreaming in Calamianes Island Group. These CSOs are a combination of an island-wide network with a track record in protecting and preserving the island and coastal ecosystems of Calamianes, and smaller organizations leading community-based conservation, education and sustainable livelihood initiatives.
• Ang pag-oorganisa ng kababaihan para sa pangangalaga ng kalikasan ay isang mahalagang istratehiya ng mga CSO. Malaki ang papel ng kababaihan bilang mga kawani at miyembro ng mga Board of Trustees, nangunguna sa proteksyon ng bakawan, at aktibo ring nagpapatrolya bilang mga Bantay Bakawan at Bantay Gubat. Sa Coron at Busuanga, ang mga organisasyon na pinamamahalaan ng kababaihan ang nangunguna sa pangangalaga ng bakawan, at sa Culion naman, ang mga babaeng boluntaryong Bantay Gubat ang nangunguna sa gawain para sa kalikasan.
• May mga mekanismo na nakalatag upang masiguro ang partisipasyon ng kababaihan. May magandang karanasan ang mga CSO sa paglalatag ng mga mekanismong ito para sa pakikilahok ng kababaihan. Kabilang dito ang mga protocol, pag-iskedyul, at mga sistema para sa pagpapatrolya. Sinesiguro ng “buddy system” na hindi kailanman maiiwan ang mga babaeng boluntaryo sa grupo. “Huwag na huwag mangyayari na ang isang Bantay Gubat na babae, nag-iisa lang siya sa grupo.  Kinakailangan buddy-buddy.” 
  • Para mas maayos ang pagpapatakbo ng trabaho ng kababaihan sa komunidad, sinusunod ang patakaran na isang beses sa isang linggo lang ang shift nila. At bilang bahagi ng pagtiyak sa kaligtasan at seguridad ng mga boluntaryong nagpapatrolya, mahigpit din ang koordinasyon sa mga awtoridad sa lugar (mga pulis o PNP, coast guard at marines), at mga opisyal ng DENR.
• Ang pagkrus ng pag-oorganisa ng kababaihan, pamamahala ng bakawan, at edad ay nalulubos sa Calamianes. Bukod sa mga mekanismong nagbibigay-suporta sa mga kababaihang magampanan ang papel sa pangangasiwa at pagboboluntaryo sa komunidad, nakakatulong sa pagpapalalim ng pamumuno at partisipasyon sa Calamianes ang mga salik na edad at pagkakaroon ng kabahagi sa gawaing pag-aruga (care work). Nakakapaglaan ng oras sa mga nursery ng bakawan ang mga pinunong kababaihan dahil karamihan sa kanila ay may matatandang anak na at hindi na nangangailangang maglaan ng buong araw sa pag-aalaga sa kanila. Nabanggit din nila na ang ilan sa kanila ay may mga asawang nagpapatrol bilang Bantay Dagat at suportado ng mga ito ang ang kanilang trabaho sa protected area.
  • Sa karanasan ng mga Bantay Gubat sa Culion, karamihan sa mga babaeng boluntaryo ay lampas 50 taong gulang at mga ina o lola.  Malalim ang kanilang kaalaman sa kabundukan at mataas ang kanilang motibasyong protektahan ang kagubatan para sa susunod na henerasyon, ang kanilang mga apo. Nananatiling aktibo ang matatandang kababaihan sa Calamianes bilang mga lider at boluntaryo sa mga gawain sa pangangalaga ng likas na yaman (natural resource management o NRM).
• Higit pa rito, ang pag-oorganisa ng kababaihan ay tumatawid sa iba’t ibang antas ng pamahalaang lokal (LGU). Sa Busuanga at Coron, may mga antas-barangay na inisyatiba para sa konserbasyon at kabuhayan na pinamumunuan ng kababaihan. Ang mga ito ay sinusuportahan ng barangay LGU o ng mga panlabas na proyekto. Sa antas ng munisipyo, napapatupad ang pagporprotekta sa mga bakawan sa tatlong barangay ng Concepcion, Sagrada, at Bogtong sa pamamagitan ng adbokasiya ng mga babaeng opisyal ng LGU at mga Bantay Bakawan sa Busuanga sa loob ng mahigit dalawang dekada.
  • Sa Calamianes Island, isang grupo ng mga tagapagtaguyod ng kasarian at kalikasan ang nag-oorganisa upang maging NGO resource pool para sa isla. Ang mga kasapi nito ay mula sa apat na munisipalidad ng isla. Nakabuo na sila ng burador ng by-laws para sa kanilang legal na pagkakatatag bilang network.

• Bagamat may malalakas na organisasyong pangkababaihan, maaari pang mapalalim ang pagkilala sa mga mga tagapagtaguyod ng proteksyong pangkalikasan—tulad ng LGBTQI+ at mga mekanismo ng Kasarian at Kaunlaran (Gender and Development o GAD). May natukoy na isang organisadong grupo ng LGBTQI+ sa Coron ngunit hindi pa ito tuwirang nakatuon sa mga usapin ng pangangalaga ng kalikasan. Lumalahok ang mga kasapi ng LGBTQI+ sa mga aktibidad tulad ng paglilinis ng dalampasigan at pagtatanim ng puno, ngunit kasalukuyan nilang mas binibigyang-pansin ang mga isyung pangkalusugan tulad ng kalusugan ng pag-iisip (mental health), kalusugang sekswal (sexual and reproductive health), at HIV. Maaari silang maging potensyal na kaalyado sa pagsusulong ng pagkakapantay-pantay ng kasarian, pangangalaga ng kalikasan, at pag-angkop sa pagbabago ng klima. Samantala, walang natukoy na organisadong grupo mula sa persons with disabilities at mga katutubo para makapanayam sa bahagi ng GBA+.

• Panghuli, hindi pa nailalapit sa mga LGU sa Calamianes, sa pamamagitan ng mga mekanismong Gender and Development (GAD) at mga Environment Management Office, ang pagsasama-sama ng proteksyon ng kalikasan at gender mainstreaming. Ang LGU ng Busuanga, halimbawa, ay bukas sa ideyang ito.

Kasunod ang ilan sa mga rekomendasyon ng pagaaral:

• Suportahan ang pagbubuo ng Calamianes Island Gender Network (CIGN). Maaaring magsilbing community of practice ang CIGN tungkol sa usaping pagka-pantay-pantay ng kasarian, kalikasan, at ng gender-responsive NbS.  Mayroon nang nasimulan ang kalipunan o network, at malayo ang mararating ng suporta para sa kanila.
• Palakasin ang mga kapasidad sa pagsagawa ng NbS. Malaki ang magiging benepisyo nito sa mga samahan, lalo na sa kanilang mga ginagawa para sa kalikasan at komunidad.  
• Suportahan ang mga kasalukuyang inisyatiba ng Calamianes Resilience Network (CRN), isang modelo ng mga samahan sa Calamianes, para makamit ang tatlong tagumpay na target ng Programa:  pag-angkop sa pagbabago ng klima, pagprotekta ng saribuhay at pagkakapantay-pantay ng kasarian. 
• Makipag-ugnayan sa mga miyembro ng LGBTQI+, kabataan, at iba pang sektor sa konserbasyon, pag-angkop sa pagbabago ng klima, at pagtataguyod ng gender mainstreaming. Isa sa mga kalakasan ng Calamianes ang pagkakaroon ng mga organisadong samahan, na maaaring pagsimulan ng mga gawaing pangkalikasan tulad ng NbS.  
• Isama ang programang pang-kasarian at kalikasan sa lokal na pamamahala.  Maaaring isama ang mga programang pangkalikasan sa pampinansyal o GAD budget ng mga LGU. 

IV. Site-based Grants: Eligible Activities

Ang bawat site-based grant ay nasa pagitan ng Php 2 Milyon at Php 6 Milyon, na may panahon ng pagpapatupad na dalawang taon (2) na magsisimula sa November 2025. 

Ang mga site-based grant sa ilalim ng Programa ay direktang susuporta sa mga NbS na nakabatay sa kasarian at komunidad upang makatulong na mabawasan ang kahinaan at palakasin ang katatagan sa mga epekto ng pagbabago ng klima sa mga natukoy na lugar ng proyekto. Ang mga NbS na ito ay tutugon sa mga resulta ng VRA, GBA Plus, at MBA, alinsunod sa mga buod na nasa itaas.

Ang talahanayan sa ibaba ay naglilista ng mga potensyal na NbS na maaaring tumugon sa mga prayoridad na isyu na natukoy sa pamamagitan ng VRA. Ang mga site-based grant ay ibibigay sa mga proyektong naglalayong ipatupad ang mga potensyal na NbS na ito, ngunit hindi limitado sa mga ito. Ang mga proponent ay hinihimok na magpakilala ng iba pang subok o makabagong NbS, lalo na ang mga halaw sa lokal na karanasan at kasanayan.

Bibigyang prayoridad ng RFP na ito ang mga panukalang NbS na tutok sa pangangalaga at pagprotekta ng ekosistema sa baybayin at dagat (coastal at marine ecosystems).

Summary ng Risk Assessment sa Mabentangen (Deguiboy-Dipulao) River Watershed

(Listahan ng Barangays per Exposure Units)

Hazard	Community Risk	Ecosystem-Related Risk	Potential NbS
Flooding	All residential barangays are at intermediate to high risk from flood hazard. Approximately 2,120 households are at intermediate to high risk from flood hazard.	Forest areas of 8 barangays have intermediate to high risk from flood hazard. Agriculture areas of 7 barangays have intermediate to very high risk from flood hazard. All barangays with Coastal areas have high to very high risk from flood hazard.	Flood mitigation initiatives (e.g., women-led reforestation, afforestation, natural water retention ponds) Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Rain-induced Landslides	All residential barangays are at intermediate to high risk from rain-induced landslides. Approximately 506 households are at intermediate to high risk from rain-induced landslides.	All barangays with forest areas have high to very high risk from rain-induced landslides. All barangays with agriculture and coastal areas have intermediate to very high risk from rain-induced landslides.	Reforestation/ afforestation of the headwaters of the watershed (e.g., women-managed nursery of native trees, women leaders as patrollers such as Bantay Bakawan)  Pioneer and fast-growing species that can be used for reforestation and/or afforestation found in the watersheds are the; Balinghasai (Buchanania arborescens), Anabiong (Trema orientale), Binunga (Macaranga tanarius), Kariskis (Albizia lebbekoides), Narra (Pterocarpus indicus), Hauili (Ficus septica), Bangkoro (Morinda citrifolia), (Artocarpus multifidus). Talisai (Terminalia catappa), Banato (Mallotus philippensis), Banaba (Lagerstroemia speciosa), Anislag (Securinega flexuosa), Bakauan gubat (Carallia brachiata), Badyang (Alocasia portei), and Pianga (Madhuca obovatifolia). Strengthening of riverbanks that are prone to slope failure (e.g., use of vetiver grass, establishing freshwater mangrove, bamboo propagation) Species found in the watersheds that can help in strengthening riverbanks and protect soil from erosion are the Kayong (Glochidion littorale), Bitongol (Flacourtia rukam), and Ambalag (Mischocarpus pentapetalus), Anislag (Securinega flexuosa). Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Storm Surge	2 residential barangays are at intermediate risk from storm surge. Approximately 2 households are at intermediate risk from storm surge.	Forest areas of 1 barangay have intermediate risk from storm surge. Agriculture areas of 1 barangay have intermediate risk from storm surge. All barangays with coastal areas have intermediate to high risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation)Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius). Seagrass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas (e.g., participation  of women in marine management plan development or coastal resource management plans, women patrollers or Bantay Bakawans, Bantay Dagat)  Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Storm surge with sea level rise	2 residential barangays have intermediate risk from storm surge.Approximately 3 households have intermediate risk from storm surge.	Forest areas of 1 barangay have high risk from storm surge. Agriculture areas of 1 barangay have intermediate risk from storm surge. All barangays with coastal areas have high to very high risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Floating agriculture Sea grass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Severe Winds	All residential areas barangays are at high to very high risk from severe winds. All households are at high to very high risk from severe winds.	All barangays with forest, agriculture, and coastal areas have high to very high risk from severe winds.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius).

*Baseline (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP) RCP 8.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP)

Summary of Risk Assessment in Sinibayan (Ditapic) River Watershed 

(List of Barangays per Exposure Units)

Hazard	Community Risk	Ecosystem-Related Risk	Potential NbS
Flooding	3 residential barangays are at intermediate to very high risk from flood hazard. Approximately 392 households are at intermediate to very high risk from flood hazard.	All barangays with forest areas have intermediate to very high risk from flood hazard. Agriculture areas of 4 barangays have intermediate to high risk from flood hazard. All barangays with Coastal areas have high risk from flood hazard.	Flood mitigation initiatives (e.g., women-led reforestation, afforestation, natural water retention ponds) Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Rain-induced Landslides	2 residential barangays have intermediate risk from rain-induced landslides. Approximately 39 households are at intermediate from rain-induced landslides.	All barangays with forest areas have high to very high risk from rain-induced landslides. All barangays with agriculture areas have intermediate to high risk from rain-induced landslides. Coastal areas of 1 barangay has intermediate from rain-induced landslides.	Reforestation/ afforestation of the headwaters of the watershed (e.g., women-managed nursery of native trees, women leaders as patrollers such as Bantay Bakawan)  Pioneer and fast-growing species that can be used for reforestation and/or afforestation found in the watersheds are the; Balinghasai (Buchanania arborescens), Anabiong (Trema orientale), Binunga (Macaranga tanarius), Kariskis (Albizia lebbekoides), Narra (Pterocarpus indicus), Hauili (Ficus septica), Bangkoro (Morinda citrifolia), (Artocarpus multifidus). Talisai (Terminalia catappa), Banato (Mallotus philippensis), Banaba (Lagerstroemia speciosa), Anislag (Securinega flexuosa), Bakauan gubat (Carallia brachiata), Badyang (Alocasia portei), and Pianga (Madhuca obovatifolia). Strengthening of riverbanks that are prone to slope failure (e.g., use of vetiver grass, establishing freshwater mangrove, bamboo propagation) Species found in the watersheds that can help in strengthening riverbanks and protect soil from erosion are the Kayong (Glochidion littorale), Bitongol (Flacourtia rukam), and Ambalag (Mischocarpus pentapetalus), Anislag (Securinega flexuosa). Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Storm Surge	All residential barangays and households have no risk from storm surge.	All brangays with forest and agriculture areas have no risk from storm surge. All barangays with coastal areas have low to intermediate risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation)Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius). Seagrass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas (e.g., participation  of women in marine management plan development or coastal resource management plans, women patrollers or Bantay Bakawans, Bantay Dagat)  Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Storm surge with sea level rise	All residential barangays and households have no risk from storm surge.	All barangays with forest and agriculture areas have no risk from storm surge. All barangays with coastal areas have intermediate to high risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Floating agriculture Sea grass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Severe Winds	All residential areas barangays are at high to very high risk from severe winds. All households are at high to very high risk from severe winds.	All barangays with forest, agriculture, and coastal areas have high risk from severe winds.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation)Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius).

*Baseline (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP) RCP 8.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP)

Summary ng Risk Assessment sa Dita (Luac) River Watershed 

(List of Barangays per Exposure Units)

Hazard	Community Risk	Ecosystem-Related Risk	Potential NbS
Flooding	All residential barangays are at intermediate to very high risk from flood hazard. Approximately 397 households are at intermediate to very high risk from flood hazard.	All barangays with forest areas have intermediate to very high risk from flood hazard.  Agriculture areas of 3 barangays have intermediate to high risk from flood hazard.  All barangays with coastal areas have high to very high risk from flood hazard.	Flood mitigation initiatives (e.g., women-led reforestation, afforestation, natural water retention ponds) Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Rain-induced Landslides	All residential barangays are at high to very high risk from rain-induced landslides. Approximately 453 households are at high to very high risk from rain-induced landslides.	All barangays with forest, agriculture, and coastal areas have high to very high risk from rain-induced landslides.	Reforestation/ afforestation of the headwaters of the watershed (e.g., women-managed nursery of native trees, women leaders as patrollers such as Bantay Bakawan)  Pioneer and fast-growing species that can be used for reforestation and/or afforestation found in the watersheds are the; Balinghasai (Buchanania arborescens), Anabiong (Trema orientale), Binunga (Macaranga tanarius), Kariskis (Albizia lebbekoides), Narra (Pterocarpus indicus), Hauili (Ficus septica), Bangkoro (Morinda citrifolia), (Artocarpus multifidus). Talisai (Terminalia catappa), Banato (Mallotus philippensis), Banaba (Lagerstroemia speciosa), Anislag (Securinega flexuosa), Bakauan gubat (Carallia brachiata), Badyang (Alocasia portei), and Pianga (Madhuca obovatifolia). Strengthening of riverbanks that are prone to slope failure (e.g., use of vetiver grass, establishing freshwater mangrove, bamboo propagation) Species found in the watersheds that can help in strengthening riverbanks and protect soil from erosion are the Kayong (Glochidion littorale), Bitongol (Flacourtia rukam), and Ambalag (Mischocarpus pentapetalus), Anislag (Securinega flexuosa). Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Storm Surge	All residential barangays and households have no risk from storm surge.	Forest areas of 1 barangay has no to high risk from storm surge. Agriculture areas of 1 barangay has no to intermediate risk from storm surge. Coastal areas of 1 barangay has intermediate risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius). Seagrass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas (e.g., participation  of women in marine management plan development or coastal resource management plans, women patrollers or Bantay Bakawans, Bantay Dagat)  Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Storm surge with sea level rise	1 residential barangay have high risk from storm surge. Approximately 3 households are at intermediate to high risk from storm surge.	Forest areas of 2 barangay have high risk from storm surge. Agriculture areas of 1 barangays has intermediate risk from storm surge. All barangays with coastal areas have intermediate to very high risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Floating agriculture Sea grass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Severe Winds	All residential areas barangays are at high to very high risk from severe winds. All households are at high to very high risk from severe winds.	All barangays with forest, agriculture, and coastal areas have high risk from severe winds.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius).

*Baseline (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP) RCP 8.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP)

Summary ng Risk Assessment sa Sitio Pula River Watershed

(List of Barangays per Exposure Unit)

Hazard	Community Risk	Ecosystem-Related Risk	Potential NbS
Flooding	All residential barangays have high risk from flood hazard. Approximately 525 households are at high risk from flood hazard.	All barangays with forest areas have low to intermediate risk from flood hazard. All barangays with agriculture areas have intermediate to high risk from flood hazard. All barangays with coastal areas have high risk from flood hazard.	Flood mitigation initiatives (e.g., women-led reforestation, afforestation, natural water retention ponds) Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Rain-induced Landslides	All residential barangays have intermediate risk from rain-induced landslides. Approximately 10 households are at intermediate risk from rain-induced landslides.	All barangays with forest, agriculture, and coastal areas have high to very high risk from rain-induced landslides.	Reforestation/ afforestation of the headwaters of the watershed (e.g., women-managed nursery of native trees, women leaders as patrollers such as Bantay Bakawan)  Pioneer and fast-growing species that can be used for reforestation and/or afforestation found in the watersheds are the; Balinghasai (Buchanania arborescens), Anabiong (Trema orientale), Binunga (Macaranga tanarius), Kariskis (Albizia lebbekoides), Narra (Pterocarpus indicus), Hauili (Ficus septica), Bangkoro (Morinda citrifolia), (Artocarpus multifidus). Talisai (Terminalia catappa), Banato (Mallotus philippensis), Banaba (Lagerstroemia speciosa), Anislag (Securinega flexuosa), Bakauan gubat (Carallia brachiata), Badyang (Alocasia portei), and Pianga (Madhuca obovatifolia). Strengthening of riverbanks that are prone to slope failure (e.g., use of vetiver grass, establishing freshwater mangrove, bamboo propagation) Species found in the watersheds that can help in strengthening riverbanks and protect soil from erosion are the Kayong (Glochidion littorale), Bitongol (Flacourtia rukam), and Ambalag (Mischocarpus pentapetalus), Anislag (Securinega flexuosa). Community-based forestry and agroforestry (e.g., women-managed nursery of native trees, mangroves, fruit-bearing and high-value crops, livelihood linked with agroforestry and non-timber forest products benefitting women members of community organizations)
Storm Surge	All residential barangays and households have high to very high risk from storm surge.	Forest areas of 1 barangay has intermediate risk from storm surge. Agriculture areas of 1 barangay has intermediate risk from storm surge. All barangays with coastal areas have intermediate to high risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius). Seagrass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas (e.g., participation  of women in marine management plan development or coastal resource management plans, women patrollers or Bantay Bakawans, Bantay Dagat) Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Storm surge with sea level rise	All residential barangays have very high risk from storm surge. Approximately 371 households have very high risk from storm surge.	Forest areas of 1 barangay has intermediate risk from storm surge. Agriculture areas of 1 barangay has intermediate risk from storm surge. All barangays with coastal areas have intermediate to high risk from storm surge.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Floating agriculture Sea grass and coral reef protection and conservation (e.g., women-led seagrass conservation, women patrollers for regularly monitoring of the status of seagrass ecosystem) Rubble consolidation strategies to provide a more stable substrate for coral recruitment and recolonization Management of Marine Protected Areas Boundary delineation Higher visibility in terms of patrolling, installation of marker buoys, and signage Stricter policy implementation Strengthening and expansion of women-managed local conservation areas
Severe Winds	All residential areas barangays are at high to very high risk from severe winds. All households are at high to very high risk from severe winds.	All barangays with forest, agriculture, and coastal areas have high risk from severe winds.	Mangrove forest protection, reforestation, and windbreaks (e.g., women-led mangrove reforestation) Species found in the watersheds that can help in windbreaks are the: Bitaog (Calophyllum inophyllum) and Pandan dagat (Pandanus tectorius).

*Baseline (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 4.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP) RCP 8.5 2039 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2065 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP), RCP 8.5 2099 (5 yr, 25 yr, 100 yr RRP)

Bibigyang prayoridad ang mga panukalang NbS na kinikilala ang pamumuno ng mga kababaihan at kanilang papel sa pagdisenyo, pagsasagawa, at pagmomonitor ng coastal at marine NbS, tulad ng mga gawain sa pagpapanumbalik ng mga bakawan, ng mga marine protected area (MPA), at coastal resource management, at nagpapalakas sa kanilang pamumuno at pagpapatupad ng proyekto at pamamahala sa kanilang mga likas na pinagkukunan. Ang mga proponent ay hinihikayat na sumangguni sa mga kahinaan at kakulangang panlipunan at pangkasarian na natukoy sa GBA Plus.  Sa buong pagpapatupad, ang mga aktibidad at inobasyon na may kaugnayan sa kasarian ay dapat ipakilala, subukan, at/o iakma upang masuportahan ang epektibong paghahatid ng mga resulta.

Kasama ng mga nabanggit na interbensyon, ang mga proposal ay maaari ring isama ang mga sumusunod o katulad na aktibidad bilang suporta sa NbS, habang binibigyang prayoridad ang NbS at sinisigurong magkaugnay ang mga gawaing ito:

• Pagbuo at pagkakaroon ng iba’t ibang mga gender-responsive na negosyong pangkomunidad at sustainable livelihoods, at tuloy-tuloy na kabuhayan, alinsunod sa paraan ng pagprotekta sa saribuhay;
• Mga aktibidad ng pagsasalehitimo at pagrerehistro ng mga organisasyon at grupong pang komunidad at mga indibidwal na kasapi;
• Pangkomunidad na pagpapatupad ng batas upang mapangalagaan ang kabundukan at dalampasigan/karagatan (hal., pagpapatrolya, mga kagamitan at kasangkapan);
• Mga lokal na pakikipag-ugnayan ng iba’t ibang sektor at pagpapalakas ng mga samahan; at/o
• Pangkomunidad na sistema ng pagkain (hal. community garden, pagsasaka sa kalunsuran, farmers market) upang masuportahan ang akses sa pagkain.
• Pagkilala ng ambag ng mga kababaihan at mga bulnerableng sektor sa coastal/marine resources management (e.g. pagtugon sa unpaid work o pagtatrabaho nang walang bayad,  multiple burden sa mga kababaihan, at simpleng partisipasyon lamang sa pagpaplano at pagasagawa ng proyekto). 

Hinihikayat din ang mga proponent na lumikha ng mga proyekto na umaayon sa mga lokal/pangkomunidad na plano at balangkas, at isasaalang-alang din maging ang mga proyektong naipatupad na sa lugar.

V. Site-based Grants: Eligible Recipients

Ang site-based grants ay bukas para sa lahat ng mga kwalipikadong tagapagtaguyod o proponent na interesadong magpatupad ng mga proyekto sa mga natukoy na lugar sa Calamianes, Palawan. Ang mga kwalipikadong entidad sa Pilipinas na maaaring tumanggap ng mga pondong ito ay kinabibilangan ng:

• Mga non-government organizations (NGOs) na aktibo sa Pilipinas at lumalahok sa pangangalaga ng kapaligiran, kaunlaran, edukasyon, siyentipikong pananaliksik, pamamahala ng ekosistema, pagkakapantay-pantay ng kasarian, at/o iba pang kaugnay na larangan. Ang NGOs ay tumutukoy sa mga non-government organizations na maayos na nakarehistro ayon sa mga batas ng Pilipinas;
• Mga organisado at/o kinikilalang community-based organizations, people’s organizations (POs), indigenous peoples’ organizations (IPOs), at/o women’s rights organizations (WROs) na nagtatrabaho sa larangan ng kapaligiran at/o kaunlaran; at
• Ibang angkop na lokal o rehiyonal na entidad na aktibo sa Pilipinas.

Maaaring maghain ng iisang proposal para sa pinagsanib na mga proyekto ang isang samahan bilang proponent, para sa ilang mga samahan na bumubuo ng isang consortium o grupo, na may pinagkasunduang layunin para sa kalalabasan ng proyekto, para suportahan ang mga conservation agreement, o batay sa lokal na plano sa kaunlaran (local development plans). 

Bibigyang-prayoridad ang mga samahan na nagsusulong ng mga karapatan ng kababaihan.

Ang mga proponent ay hinihimok na magbigay ng katibayan ng suporta para sa iminungkahing proyektong NbS mula sa mga target o benepisyaryong komunidad, at maipakita ang nabuong pakikipag-ugnayan at pagtutulungan kasama ang mahahalagang lokal na yunit ng pamahalaan.

VI. Site-based Grants: Application Process

Para makapag-aplay sa site-based grant, ang mga kwalipikadong organisasyon ay kinakailangang kumpletuhin at isumite ang mga kinakailangang dokumento na nakalista sa ibaba.

Requirements para sa mga Project Proposals

Full Proposal	✓
Annex A. Work and Budget Plan	✓
Annex B: Project Monitoring and Evaluation Framework	✓
Annex C: Proponent Information Sheet	✓

Ang buong proposal at iba pang mga template ay maaaring i-download mula sa Grant Portal sa Forest Foundation website, mula sa link na ito, na ito, o i-request sa email sa pcp4nbs@forestfoundation.ph.

Ang kumpletong proposal at mga annex ay dapat na i-upload at isumite sa Grant Portal bago o sa takdang 5:00 ng hapon (Philippine Time) sa  August 14, 2025.

VII. Site-based Grants: Proposal Evaluation and Approval

Ang mga project proposals ay paunang susuriin upang matukoy ang kaangkupan at pagkakumpleto ng disenyo at teknikal na aspeto. Ang mga proposals na tumutugon sa mga pamantayang ito ay iaakyat sa Program Committee ng Foundation, na maghahanda at magsusumite ng mga rekomendasyon sa Board of Trustees (BOT) tungkol sa mga proposals na mapipiling pondohan.

Inaasahang isasama ng mga proyekto ang pagkakaugnay ng klima, saribuhay at kasarian at ihahanay ang kanilang mga iminungkahing aktibidad at awtput sa mga target na resulta at prayoridad ng Programa. Ang mga panukala ay susuriin sa isang holistikong paraan, ayon sa: (a) pangkalahatang mga pamantayan sa pagiging maayos, kakayahang maisakatuparan, at pagsunod sa Logic Model ng Programa (tingnan ang Pigura 1); (b) mga pamantayan na partikular sa NbS; at (c) iba pang mga pamantayan na sumusuporta sa NbS. 

Ang mga proposal ay dapat tumutugon sa mga pangkalahatang pamantayan at nagpapakita na ang proyekto ay isang NbS. Samantala, ang mga pamantayan na sumusuporta sa NbS ay hindi kinakailangan ngunit maaaring magpatibay ng proposal.

Kailangan matugunan ng proposal ang mga sumusunod na pangkalahatang pamantayan:

1. Teknikal na kawastuhan at posibilidad na maisagawa (Technical soundness and feasibility);
2. Pinansiyal na kawastuhan at posibilidad na maisagawa (Financial soundness and feasibility);
3. Panlipunan na kawastuhan at posibilidad na maisagawa (Social soundness and feasibility);
4. Kakayahan ng organisasyon na isakatuparan ang proyekto;
5. Malinaw na mga bunga at resulta na may mataas na posibilidad ng tagumpay (magagawa at matutupad sa loob ng takdang pondo at panahon); at
6. Kahanay sa mga inaasahang resulta (output at outcome) ng Logic Model ng Programa (tingnan ang Figure 1).

Kailangang maipakita ng proposal na ang proyekto ay isang nature-based solution, sa pamamagitan ng pagsagot sa mga sumusunod na tanong: 

1. Tumutugon ba ang proyekto sa mga pangunahing isyu na natukoy sa VRA, GBA Plus, at MBA?
2. Nasosolusyunan ba ng proyekto ang mga lokal na pangangailangan sa pag-angkop sa pagbabago ng klima?
3. May direktang ambag ba ito sa pagpapanumbalik, pamamahala, at/o pag-iingat ng mga ekosistema o serbisyo mula rito?
4. Naglalayon ba itong tumugon sa mga hamong panlipunan, maliban sa mga isyu ng pangangalaga sa kalikasan? 
5. Nagbibigay ba ito ng kaakibat na benepisyo para sa saribuhay?
6. Sinusulong ba nito ang pagkakapantay-pantay ng mga kasarian (gender equality) sa disenyo nito at sa pagsasakatuparan?

Maaaring mapalakas ang proposal kung sinasagot nito ang mga sumusunod na tanong, na nagpapakita ng mga aksyong sumusuporta sa NbS (ang mga ito ay opsyonal):

1. Sinusuportahan ba ng proyekto ang paglikha ng mga negosyong pangkomunidad at tuloy-tuloy na kabuhayan na isinasaalang-alang ang kasarian, na nakaayon sa proteksyon ng saribuhay?
2. Tinutulungan ba ng proyekto na patatagin ang mga organisasyon at hikayatin ang pakikipagtulungan sa pagitan ng iba’t ibang sektor?
3. Nakapag-aambag ba ng proyekto sa pagpapalakas ng komunidad at pagkakapantay-pantay ng kasarian sa lugar?
4. Sinusuportahan ba ng proyekto ang transdisiplinaryong pagbabahagi ng kaalaman, estratehikong komunikasyon, at/o mga mekanismo at proseso ng pagkatuto upang bumuo ng kakayahan sa NbS tungo sa makabuluhang pagbabago?
5. Nilalayon ba ng proyekto na masunod ang iba pang mga pamantayan ng NbS ayon sa IUCN Global Standard for NbS?

Ipababatid ng Foundation sa publiko ang mga napiling proyekto. Kapag naaprubahan na ang isang proposal, ang Foundation ay papasok sa isang legal na kasunduan o Special Fund Agreement kasama ang tagapagpatupad ng proyekto/grantee.

VIII. Timeline

Para sa yugtong ito ng mga proposals para sa site-based grants, pakitandaan ang panahon ng paggugol sa ibaba.

Panahon (Timeline) ng Pagpasa at Pagsuri ng Proposal

Gawain	Tentatibong Iskedyul
Request for Proposals (Pagpapabatid)	July 14, 2025
Deadline para sa mga Teknikal na Katanungan	July 21, 2025
Project Development Workshop (Pagsasanay sa Pagbuo ng Proyekto)	July 3-4, 2025
Deadline ng Pagpasa ng Proposal	August 14, 2025
Pagsusuri ng mga Proposal	August – September 2025
Pagpapasya ng BOT	September 2025
Pagpapahayag ng mga Resulta	September – October 2025
Pagsisimula ng Pagpapatupad ng mga Proyekto	November 2025 onwards

Magsasagawa ng isang Pagsasanay sa Pagbuo ng Proyekto (Project Development Workshop) upang magbigay ng karagdagang impormasyon patungkol sa Program, sa saklaw ng site-based grants, ang mga klase ng proyekto na maaaring suportahan, teknikal na tulong sa proseso ng aplikasyon para pag-ibayuhin at palakasin ang proposal na posibleng mapondohan. Ang pagsasanay na ito ay bukas sa lahat ng mga kwalipikadong proponent ng mga proyekto sa Calamianes, Palawan.  Kung kinakailangan, maaaring magsagawa rin ng mga information sessions patungkol sa proseso ng pagbalangkas at pagsumite ng proposals.

Maaaring mag-email sa Foundation (pcp4nbs@forestfoundation.ph) kung kinakailangan ng tulong sa pagbuo ng proposal. Ang mga teknikal na katanungan, o mga tanong na may kinalaman sa pagsusuri at pag-apruba ng mga proposal sa Seksyon VII, ay tatanggapin lamang hanggang 5:00 ng hapon (Philippine Time) sa  Hulyo 21, 2025. 

Lahat ng mga proposal ay dapat maisumite sa Grant Portal nang hindi lalampas sa 5:00 ng hapon (Philippine Time) sa  August 14, 2025. Ang mga proposal na matatanggap pagkatapos ng deadline ay maaaring bigyang konsiderasyon batay sa natitirang pondo, at/o isama at suriin sa ilalim ng susunod na RFP. 

IX. Contact

Philippines-Canada Partnership on Nature-based Solutions (NbS) for Climate Adaptation (PCP4NbS)

Forest Foundation Philippines
1F Valderrama Bldg., 107 Esteban St., Legaspi Village
1229 Makati City, Philippines

PCP4NbS Phone: (+63 2) 8716 4067; 
Forest Foundation Phone: (+63 2) 8891 0595; (+63 2) 8864 0287

Forest Foundation Website | PCP4NbS Website l Grant Portal

Facebook | Instagram | Youtube | X

Email: pcp4nbs@forestfoundation.ph